Роль института президентства в объявлении суверинитета Казахстана

В современной литературе при рассмотрении роли и значения института президентства в Казахстане и в целом на большей части постсоветского пространства главным образом можно выделить преобладающее мнение о том, что процесс обретения независимости, строительства независимого государства, транзита советского общества в современное казахстанское гражданское общество в основном проходил благодаря созидательной и объединительной роли института президентства. Данное обстоятельство было также отмечено целым рядом исследований международных экспертов (таких как К. Андерсон, П.С. Шмиттер и Т.Л. Карл), которые подчеркивали, что институт президентства действительно придал единство, суверенность, цельность и последовательность проводимой государственной политике. Более того, экспертами была высказана такая мысль, что в постсоветских странах, в особенности в Казахстане, процесс постсоветского транзита, то есть процесс общественных преобразований, происходил под руководством и поддержке государства. Поэтому, согласно итогам исследований Шмиттера и Карла, которые они проводили в 1991 году, оказалось, что институт президентства выступал тем общественным институтом, который определял «в ручном порядке» скорость, время и содержание процесса государственного строительства в Казахстане в постсоветский период.

Важно отметить, что на сегодняшний день суверенная Республика Казахстан представляет огромный интерес для международных исследователей именно с точки зрения как одной из наиболее успешных моделей государственного строительства на всем постсоветском, а также в постсоциалистических странах, в число которых практически входит половина стран мира. Среди многочисленных и разнообразных научных работ, посвященных анализу и особенностям развития нашей страны и института президентства, можно выделить оценку известных международных исследователей Д. Обичэйна и Р. Кевлиана, которые проводили сравнительные исследования о Республике Казахстан с момента обретения ею независимости по отношению к другим постсоветским странам.

Интересным выводом стало то, что как отметили Обичэйн и Кевлиан, процесс стабильного, мирного и прагматичного, то есть взвешенного, государственного строительства в Казахстане стал возможным благодаря продолжительности лидерства Нурсултана Назарбаева и реализации его государственной политики, которая была постоянной в период становления молодого государства. Другими словами, государство в лице института президентства и самого Главы государства проводили целенаправленную единую линию в реализации стратегии государственной политики, что позволило сконцентрировать усилия государства и общества на одном направлении – на успешном и гармоничном развитии Казахстана как нового государства. Следовательно, институт президентства в Казахстане действительно явился механизмом, который определил траекторию развития страны в сложный период обретения независимости. Поэтому для того чтобы понять через какие трудности пришлось пройти нашей молодой стране для приобретения своей независимости, сегодня очень важно знать и изучать нашу историю и в особенности роль института президентства, который позволил нашему обществу объединить стремления и усилия казахстанцев на процессе построении сегодняшнего Казахстана.

Должность Президента и соответственно институт президентства был учрежден 24 апреля 1990 года на заседании Верховного Совета Казахской ССР, на котором Н.А. Назарбаев был избран Первым Президентом республики. Позже 25 октября 1990 года была принята Декларация о государственном суверенитете Казахской ССР. Данный документ стал первым основополагающим законодательным актом, заложившим основу формирования государственно-правовой системы Казахстана. Например, закрепил принцип разделения трех ветвей государственной власти на законодательную, исполнительную и судебную. Согласно Декларации, Верховный Совет (нынешний Парламент) становился высшим институтом законодательной власти, Президент становился во главе исполнительной власти, а Верховный суд – судебной власти. В ноябре 1990 года Главой государства был подписан Закон «О совершенствовании структуры государственной власти и управления Казахской ССР и внесении изменений и дополнений в Конституцию Казахской ССР». Согласно этому закону, в системе государственного управления были учреждены такие посты, как Вице-президент, Премьер-Министр (соответственно вместо Совета Министра был учрежден Кабинет Министров) и государственные советники. Более того, с этого момента при Президенте страны начали образовываться первые консультативно-совещательные органы, с помощью которых Президент мог участвовать в обсуждении наиболее важных вопросов общества, следовательно, получать альтернативную информацию, учитывать мнение представителей разных профессий и отраслей Казахстана, полезных и необходимых в процессе принятия государственных решений. Согласно Декларации, в Казахстане были реорганизованы местные органы власти (Советы народных депутатов), и на их месте были организованы областные и городские акиматы, которым передавались полномочия для формирования рыночных отношений и право на управление коммунальной собственностью.

После подготовительных мер в государственном строительстве следующим шагом стало проведение первых всенародных выборов Президента Казахстана, которые прошли 1 декабря 1991 года и по результатам которых абсолютным преимуществом голосов Президентом был избран Нурсултан Назарбаев. После того как страна обрела избранного Президента, следующим шагом стало объявление 16 декабря 1991 года всему мировому сообществу о независимости Республики Казахстан как суверенного государства, полноправного субъекта международных отношений. Эти события являются частью летописи истории обретения Казахстаном своей государственности, и именно наличие института президентства стало предвестником независимости и состоятельности нашей страны.

Роль института президентства как механизма по разрешению противоречий между ветвями власти государства

Следующей важней задачей для Казахстана после провозглашения своей независимости стала работа по обустройству жизни и деятельности казахстанцев в новом обществе. Это предполагало внедрение гражданских институтов, принятие новых законов, реформирование советской экономики под действительность современности. Все эти планируемые и необходимые изменения для развития казахстанского общества в свою очередь ставили новые требования и к институту президентства, который становился общественным институтом и с которым миллионы казахстанцев связывали свои судьбы и будущее нации.

Учитывая такое внимание и ожидания общества, а также с учетом изменений, происходящих в обществе, Президент и его команда приняли решение ускорить реформы, которые были направлены именно на реформирование политической, социальной и экономической сферы под требования времени и в целях повышения эффективности деятельности госдуарственного аппарата страны. Эти реформы проходили в период с 1991 по 1995 годы – в самые непростые годы переосмысления казахстанцами, что они теперь живут в новой реальности и что привычной образ советской жизни канул в прошлое. В связи с этим важно отметить, что краеугольной проблемой в проведении реформ было именно нежелание людей принимать новые изменения в своей жизни и в жизни общества. Необходимо сказать, что в особенности это проявлялось среди большей части представителей так называемой бывшей советской «номенклатуры», то есть государственной бюрократии, которая и определяла потенциал и возможности реализации намеченных реформ в Казахстане. Ведь именно государство выступало той движущей силой в обществе, которая определила ход и процесс постсоветского транзита, успешной и безболезненной смены общественного строя, как в Казахстане, так и во многих странах на постсоветском пространстве.

Это обстоятельство по осуществлению потенциала проведения реформ в обществе и стало новейшей историей современного института президентства в Казахстане, когда Президент Н.А. Назарбаев, понимая необходимость ускоренных реформ в обществе, принимает решение по реформированию государственного аппарата в целом. Как отмечали многие зарубежные исследователи, такие как П. Луонг, Ф. Хансон и другие, как следствие решения по проведению реформ в казахстанском обществе в этот период были приняты две конституции 1993 и 1995 годов, а также был проведен роспуск двух созывов Верховного Совета. Например, как отмечала Луонг, причиной для роспуска первых двух созывов представительной власти независимого Казахстана послужило то, что в Верховном Совете 1993 года и в Парламенте Казахстана 1995 года в то время в основном были депутаты, которые были избраны еще при советском Верховном Совете. И которые привыкли к тому, что основные государственные решения должны были быть приняты при контроле и согласии коммунистической партии, в которой согласно советской практике должен был состоять весь государственный аппарат. Однако с внедрением института президентства в Казахстане, а также с разделением государственной власти на три ветви возникал данный конфликт между исполнительной властью в лице предлагаемых реформ и законодательной ветвью власти, Верховным Советом, которые были против нового принципа по разделению власти на ветви, при которой роль коммунистической партии больше не была главенствующей в принятии решений. Это обстоятельство и привело, как писала Луонг, «к битве за парламент», в которой практически столкнулись новый внедренный казахстанский институт президентства и старая советская практика управления. Как следствие, к 1995 году, после принятия второй Конституции, Казахстан фактически определил собственный путь дальнейшего развития в сторону построения новой демократической и открытой системы государственного управления, основанной на главенствующей роли института президентства.

Чрезвычайно важно отметить, что впервые в своей практике независимая Республика Казахстан испытала то, что в политической науке называется «балансом сил» в устройстве работы государственной власти. Был поставлен закономерный вопрос, а что делать в том случае, если в последующем будут возникать подобные ситуации, когда государственные ветви власти могут оказаться в конфликте относительно, например, принимаемых законов, бюджета страны, вопросов национальной безопасности, стратегического развития, международных отношений, согласованности отношений центра и регионов, вопросов экологии, государственной границы, внутренней, национальной и внешней политики и других вопросов? Какой общественный институт или механизм будет выступать в качестве арбитра или разрешать подобные моменты? Поэтому в целях исключения подобных ситуаций, которые в принципе могут помешать процессу строительства независимого государства и усилить центробежные тенденции, Первый Президент Республики Казахстан Н.А. Назарбаев и его соратники, понимая всю ответственность перед страной и гражданами, инициировали принятие второй Конституции страны 1995 года, которая как раз и определила институт президентства как гарант и символ единства народа страны; единства, подотчетности и согласованности функционирования всех ветвей государственной власти; арбитра или механизма для утверждения государственных решений и стратегий развития нации, основываясь на конституционном положении о закреплении президентской системы правления в Республике Казахстан. С этого момента в Казахстане на государственном уровне официально была принята президентская форма управления, которая предоставила широкие полномочия для Главы государства с целью создания возможности для равноудаленности Президента от законодательной, исполнительной и судебной власти, которые теперь становились в равной степени подотчетными Президенту страны. Данное законодательное положение, как мы видим, позволило Казахстану проводить единую стратегию и политику развития, которые сегодня заслужили признание международного сообщества и позволили войти нашему государству в число стран с одной из успешных моделей современного развития.

Роль Первого Президента Республики Казахстан – Лидера Нации в формировании устойчивой политической системы в Республике Казахстан

Сегодняшние достижения Казахстана, конечно, были бы не осуществимы без участия в процессе государственного строительства с первых дней независимости Первого Президента Республики Казахстан – Лидера Нации Нурсултана Абишевича Назарбаева. Благодаря огромной воле и труду Главы государства сегодня стало вообще возможным появление такого понятия, как «казахстанская модель развития», которое изучается во многих странах, исследовательских институтах и центрах. Например, как закономерно отмечают научные, академические и экспертные центры, как стало возможным, что Казахстан, будучи населенным малочисленным населением на огромной территории с богатейшими природными ресурсами, с многонациональным и многоконфессиональным населением, в которой в начале независимости только 40 процентов населения составляли сами этнические казахи, страна, находящаяся в центре Евразийского материка, окруженная большими геолполитическими игроками в мире, смогла, во-первых, укрепить и проводить суверенную государственную политику, во-вторых, в годы кризиса и становления государственности построить новую столицу Астану, в-третьих, показать другим странам пример выстраивания успешных и гармоничных дипломатических отношений со всеми странами через призму многовекторности, институционально закреплять мир и согласие в сфере межэтнических, межрелигиозных и межкультурных отношений внутри общества, пригласить в первые же годы независимости около миллиона этнических казахов на Родину и тем самым привлечь дополнительное население в страну, отказаться от четвертого в мире оружия массого уничтожения, при этом сохраняя космическую отрасль и в целом поднимая экономику на новый уровень развития, отправлять молодежь за счет госдуарства для обучения по президентской программе в лучших университетах мира, тем самым привлекая ноые знания в Казахстан. На все эти закономерные и многие другие вопросы можно ответить тем, что Первым Президентом Республики Казахстан является Н.А. Назарбаев.

В первые годы становление независимого Казахстана и строительство нового государства не было легким процессом. Например, как отмечали международные аналитические центры, к началу 1990-х годов XX века и после распада СССР было очень высоко предположение, что Казахстан не состоится как государство, учитывая национальный состав и демографическое положение нашей страны, обширность территории и региональные различия, например, то, что север страны был более индустриально развит по сравнению с другими регионами. Необходимость модернизации практически всей экономики, которая была ориентирована на добычу природного сырья без получения конечной продукции, отсутствие практики принятия важных государственных решений за годы советской власти и соответственно собственных гражданских институтов только усиливали эти предположения и опасения. Однако годы, прошедшие с момента обретения независимости, доказали, что политика и стратегия Первого Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева стали успешными и верными. Казахстан сегодня узнаваем и признан мировым сообществом. Это означает, что наша страна смогла стать устойчивым и перспективным государством, в котором казахстанцы смотрят с уверенностью в собственное будущее. Эти заслуги по построению независимого Казахстана всегда будут связаны с именем Первого Президента страны Н.А. Назарбаева.

 

«Көп ісінде береке»

Халық мақалы

Әр халықтың және әр қоғамның өзіндік даму жолы болады. Сол даму жолын жүзеге асыру үшін ел ішінде, халықтың түсінігінде ортақ мүдде, талаптар, құндылықтар болуы тиіс. Ондай жалпыға ортақ құндылықтар қалай пайда болып және қалай ел ішінде кеңінен қолдауға ие болады? Әрине, бұл қоғам мүшелерінің өз-ара ортақ шешім мен келісімге келіп, бірегей мүдделерінің тоғысқан сәттерінде ғана жүзеге асады. Ерте замандардан бері бұндай келісімге халықтар баршаға ортақ қабылданған заңдар мен ережелер, яғни конституция арқылы қол жеткізген.

Қазақ жерінде тәуелсіз мемлекетіміз бой көтерген сәттен бастап, халқымыз өз ата-заңын қабылдап, еліміздің дамуына серпін берді. Көне ойшыл Сенека айтқанындай: «Қай жағаға барарын білмейтін кемеге, жол сілтейтін жел болмайды». Сол сияқты, мемлекетіміз егемендіктің алғашқы жылдарында конституциямызға бейбітшілдік, азаматтық, еркіндік, теңдік және келісімдік секілді қасиетті құндылықтарды енгізе отырып, елімізді әлемдегі озық дамыған елдер арасыннан табылуын көздеді. Осы орайда еліміздің конституциясы халқымыздың өз алдына қойған мақсатын айқындайтын аса құнды құжат ретінде бағаланды.

Алайда өмірде де, табиғатта да ауыспалы, өзгеріске енетін кезеңдері болатыны белгілі. Сол себептен еліміздің ата-заңы заман талабына, халықтың тұрмысына, мемлекеттің дамуына сай өзгеріске түсіп отырады. Бұл орынды құбылыс. Әйтпесе бүкіл қоғамға ортақ дамуды көздейтін ережені немесе заңды барша халыққа конституция арқылы болмаса қандай басқа жолмен еңгізуге болады? Сондықтан ел ішіндегі әр азаматтың өмірі мен келешегі сол қоғамның ата-заңымен тығыз байланысты.

Біздің халқымыздың сан ғасырлық тарихы осындай ата-заңдарды қабылдау арқылы сақталып, дами алды. Себебі тәртіп пен ата-заң сақталған жерде жүйелік пен өркендеу болады. Осының мысалы ретінде қазақ халқының ежелгі ата-заңының негізін қалаған әйгілі Шыңғыс ханның «Жасау ісі» атты мемлекетті басқарудағы билік заңдарын айтуға болады. Олардың ең басты мақсаты – Ұлы көшпенділер даласында барлық адамдарға ортақ, бейбітшілдік пен келісімді, сыйластық пен құқықтықты сақтайтын салт-дәстүрді қалыптастыру болды. Сондай мақсатқа қол жеткізілді де. Өткені тарихқа көз жүгіртсек, 1206 жылы Шыңғыс хан дәуірінде қабылданған «Жасау ісі» заңдар формуласы адамзат тарихындағы ең үлкен әрі ұзақ уақытқа сақталған империялардың бірін құруға мұрындық болды.

Мысалы, сол уақыттарға шамалас келген 1215 жылы Британияда ең алғаш қабылданған «Магна Карта» (Magna Cartha) атты ата-заңдар жинағы кейін сол елдің Ұлыбритания атанып, әлемдегі алдыңғы қатарлы елдер арасынан табылуына үлкен септігін тигізген еді. Бүгінгі уақытта «Магна Картаны» алып қарасақ (мысалы, оның жазба түрін британдық мұрайжай көрмелерінен немесе қазіргі әлеуметтік жүйелер беттерінен табуға болады), сол кездегі британдықтардың ортақ құндылығы, бүгінгі заманның құндылықтарына сайма-сай келіп отыр. Олар қоғамның ішіндегі әр азаматтың еркіндігі мен теңдігін қамтамасыз ету, құқық, сот және заңдардың әділ орындалуы, қоғам қатынастарының ашық болуы, мемлекеттің тиімді түрде жұмыс істеуі секілді талаптар.

Қазіргі уақыттағы алдыңғы қатарлы мемлекеттердің дамуына көз жүгіртсек, олардың көбінің жетістіктерінің негізі, кезінде көне ойшыл Аристотель айтып өткендей, «конституциялық қоғам» (Constitutional polity) принциптерін құрумен байланысты болып отыр. Конституциялық қоғам дегеніміз – конституция негізінде даму. Жоғарыда айтылып өткендей, қоғамдағы халықты бір мақсатқа жұмылдырып, нәтижеге қол жеткізу үшін ортақ құндылық, негіз болуы керек. Бұл сол қоғамның ата-заңы арқылы іске асатын шара. Сондықтан, ата-заңы мықты ел – ол «конституциялық қоғам».

«Конституциялық қоғамның» сипаттарының, әрі ерекшеліктерінің бірі, ол азаматтық қоғам қағидаларын кеңінен дамыту болып табылады. Мысалы, осы мәселеге қатысты кезінде француз ойшылы Жан-Жак Руссоның 1765 жылы шыққан «Корсика аралына арналған конституциялық жоба» және басқа да қол-жазбаларының негізінде бүгінгі Америка Құрама Штаттарының конституциясы жазылғанын ескерсек, онда Руссоның айтуына сәйкес ел дербес мемлекет ретінде қалыптасу үшін ең бастысы өзінің конституциясын күшейтуі қажет. Руссо бұл мақсатта қоғам ішіндегі тұрақтылықтың сақталуына үлкен мән бере отырып, өз елінің ата-заңына сүйеніп, қоғамның тұрақтылығы мен келісімін сақтай алған мемлекет, сыртқы елдердің экономикалық, саяси және тағы басқа ықпалдарына берілмей, дербес ұлттық саясатын жүргізе алатындығын атап көрсеткен. Өйткені, өз ата-заңына, азаматтарының біліктілігіне сенім артып отырған мемлекет іштей мықты, әрі біртұтас күш сияқты.

Француз ойшылы атап өткендей, мемлекет өзінің қаржы жағынан бай болмаса да, адамдарымен бай болуы тиіс. Себебі конституцияда жазылған құндылықтар мен заңдарға сәйкес, елдің азаматтары да сол бағытта тәрбиеленіп, сол бағытта қалыптасып, дамиды. Сондықтан, мемлекет әрқашанда конституцияға сүйеніп, ал конституция әрдайым халықтың мүддесіне қарай жұмыс істеуі керек. Осы тұрғыда елімізде іске асқалы отырған институционалдық реформалар – болашақта «конституциялық қоғам» құруға бағытталған сара жол.

 

Астана – бүгінгі тәуелсіз қазақ елінің армандары мен үміттерінің тоғысқан жаңа ел ордасы. 21 жыл бұрын 1994 жылдың 6-шы шілдесінде, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі (сол кездегі Парламент) ел Президенті Н.Ә. Назарбаевтың елдің бас қаласын Алматыдан Ақмола қаласына көшіру туралы идеясын қолдап, осыған байланысты арнайы қаулы шығарды. 1998 жылы Елбасының Жарлығына сәйкес Ақмола қаласының атауы Астана болып өзгертілді, ал келесі жылы ЮНЕСКО ұйымының шешімімен Астана қаласы «Әлемдік Қала» деген атаққа ие болды. Шынында да Астананың құрылысы халқымыздың заманауи мемлекет, ашық қоғам және өзіміздің айналамыздағы елдермен бейбітшіл әрі тату қарым-қатынас құруға бағытталған ынтасы мен жігерін айшықтады. Сондықтан Астана – ол еліміздің болашаққа деген сенімі мен өркендеуін көздеген проекциясы.

Осы орайда маңызды айта кететін мәселе ол қазіргі XXI ғасыр жаңа постиндустриалды дәуірдің басталғаны және бұл дәуірде адамзат дамуының басым қарқыны урбанизация, яғни қалалар салу және оларды дамыту арқылы жүзеге асатындығы. Кезінде көне ойшыл Аристотель өз зерттеулерінде қала дамуына үлкен көңіл бөлген екен. Мысалы, Аристотельдің жұмыстарына сүйенсек, қала дамуының басты шарты – ол сол қаланың өз тұрғындарына ең жайлы, әрі қолайлы жағдай жасау деген.

Егер бүгінгі әлем дамуының үрдісін ескеретін болсақ, онда бұл ой-тұжырым қазіргі күні өзінің жалғасын тауып отыр. Мысалы, британдық ғалым Стивен Эммоттың сөзінше, біздің ғасырымыздың аяғына қарай адамзат баласының жалпы саны 10 миллиардқа жетеді және олардың басым бөлігі қалаларда тұратын болады. Осы болжамның мүмкіндігін Астананың мысалы да көрсетеді. 1997 жылы, ел орданы көшірген жылы, қала халқының саны бар болғаны 250 мың адам болған, ал 2015 жылдың басына қарай халық саны үш есе өсіп, бүгінгі таңда Астанада 850 мың тұрғын тұрады.

Жалпы алғанда, қазіргі мемлекеттерге өздерінің дамуын бәсеңдетпеу үшін маңызды стратегияның бірі ол алдыңғы қатарлы қала құрылысын жетілдіру және қала тұрғындарының өмір сүру сапасын арттыру болып табылады. Бұл орайда Астана дүниежүзінде дамыған елдерден қалыспауға тырысып, қала тұрғындары мен қонақтары үшін қолайлы инфрақұрылым туғызу мақсатында жұмыстар атқаруда. Мысалы, әлемдік қала құрылыс тәжірибесінде елеулі беталыс бар. Ол бүгінгі күнгі қалалардың даму болашағы бір-екі онжылдықта анықтала және өзгертіле алатындығы. Сондықтан, астанамыздың жастығын ескере отырып, әлемдік қала құрылысын жүргізу тәжірибиелері мен әлемдік жаңа тәсілдемелерді зерттеу еліміз үшін аса пайдалы.

Өзіме ел ордамыз Астанада 2012 жылы алғаш рет өткізілген Халықаралық мұнай кеңесіне Катар елінен келген қатысушы қонағының айтқан сөздері есімде қалды. Форум барысында қонағымыздан ел ордамыздан алған әсерімен бөлісуін сұрағанымда, оның берген жауабы мені таң қалдырды. Қонағымыз айтқандай, ол Астананы аралап қараған кезінде ел орданың жол-көлік қатынас жүйесі және көлік логистикасының ерекшеліктеріне көңіл бөлген екен. Оның ойынша болашақта Астана тұрғындарының санының өсуіне байланысты қалада көлік қозғалысымен байланысты белгілі мөлшерде қиындықтар туындайды. Өйткені автокөліктер басым мөлшерде бағдаршамдары бар қиылыс көшелері арқылы қозғалады. Кезінде осындай қиындықтармен Катар елі де жолыққан екен. Осы себептен бұл мәселенің шешімі ретінде катарлықтар кең алқапты тас жолдарын хайвэй түрінде сала бастаған. Соның ішінде бір-жақты қозғалыспен жүретін автомагистральдар, жылдам автодаңғылдар және айналма жолдар салып, сол арқылы барынша қиылыс көшелерін болдырмай қозғалыс жылдамдығын баяулатпауға тырысқан екен. Қонағымыздың айтуынша, осы шаралар Катардың транспорт жүйесін ілгері дамытқан. Ал уақыт өте келе, жұмыс күндері Астанадағы көлік қозғалысындағы баяулықтарды көргенде, Катар елінен келген қонақтың сөздері еріксіз еске түседі.

Ал, катарлық қонағымыздың әңгіме барысында айтқан екінші ойы мен үшін күтпеген, бірақ ойландыратын жаңалық болды. Оның айтуынша, қала дамуында ерекше орын алатын тағы бір сала – ғылым мен білім. Себебі оның түсінуінше, қаланың әрдайым жандануы мен дамуы, сол қаланың тұрғындарының хабардарлығы, біліктілігі, мәдениеті мен тәрбиесі, және осы қасиеттерді дәріптейтін қаладағы ғылыми инфраструктураның болуында. Егерде тарихқа үңілсек, онда көне кезеңдерден бері адамдардың жаңа білім табу мақсатында шет қалаларды, елдерді аралап, сондағы білім орталықтары мен кітапханаларды зерттеп, өз халқына құнды кітаптардың көшірмелері мен пайдалы кеңестерін таратқан. Осы орайда, тарихта қазына іздеушілер туралы қызықты аңыз бар. Іздеушілер ұзақ уақыттан соң Сулейман патшаның қымбат заттары сақталған жер асты қойнауын тауып алып, байытын болдық деп қатты қуанады. Алайда олар қымбат сандықтарды ашып келген кезде, іштерінен толған кітаптар мен құнды жазбаларды көреді. Бұл Сулейман пайғамбардың түсінігіндегі ең қымбат байлық болатын. Сонымен қатар көптеген көне аңыз-әңгімелерде Сулейман пайғамбар билеген патшалықтың қаншалықты бай, әрі қуатты болғаны туралы мәліметтер сақталуда.

Расында да, бүгінгі дамыған заманда бір қаланы екінші қаладан ерекшелендіре алатын қандай артықшылық немесе жаңалық? Мүмкін ол айтып өткен көлік-жол жүйесі шығар? Әлде жаңа салынып жатқан заманауи ғимараттар мен ойын-сауықтыру орталықтары ма? Қазіргі замандағы жаһандану үрдісі мен елдер арасындағы сауда-экономикалық қатынасының даму қарқынын ескере отырып, инфрақұрылымдардың барлығының да құрастырылып немесе сатып әкелуге болатынын білеміз. Дегенмен, Катар елінен келген сұхбаттасым айтып өткеніндей, дәл сол ғылым, білім, мәдениет, және солар арқылы пайда болған орта адамдар үшін бір қаланы екінші қаладан артық көрсетеді.

Әрине, бұл тұрғыдан қарағанда Астана және жалпы алғанда Қазақстан тез дамып келе жатырған ел. Сондықтан, білім мен ғылым жүйесі қаланың өркендеп өсуі үшін ең құнды негіз, яғни айрықша сара жол. Мысалға, бұл: 1993 жылы ел Президентінің бастамасымен құрылып, әлі күнге дейін әлемде ұқсастығы жоқ «Болашақ» бағдарламасы; Астанада жаңадан бой көтерген және осы жылы алғашқы рет түлектерін шығарған Назарбаев Университеті; өздерінің оқыту бағдамаларына әлемдегі ең алдыңғы әдістемелерді енгізіп келе жатырған ел ордадағы көптеген университеттер, колледждер, мектептер, оқу орталықтары мен бала бақшалар. Осыған қоса Астанада салынған әртүрлі ғылыми және білім ордаларын атауға болады. Мысалға бұл Оқушылар сарайы, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасының Кітапханасы, «Астана Опера» опера және балет театры, Қазақстан Республикасының Ұлттық мұражайы, ғылыми медицина және басқа да көптеген орталықтар. Осылардың барлығы соңғы жылдары ел ордамыздың сәулеті мен келбетін арайландыруда.

Бұл орайда жоғарыда айтып өткендей, Катардан келген сұхбаттасымның сөздерінен түйіндейтініміз, дамыған интеллектуалды әрі танымдық ортасы бар қала, әрқашанда ізденіс пен ынтасы бар жастарға, туристермен мен зерттеушілерге үлкен қызығушылық тудыртып, сол қалаға арналған сапарына жол салады. Ал қаланың тұрғындарына сәйкесінше, өз білімдерін арттыруға, мәдениеттері мен қабілеттерін шыңдауға, дамытуға баға жетпес мүмкіндік береді. Керісінше, тұрғындарында ғылым мен білімге және өзін-өзі жетілдіруге деген құштарлығы жоқ қалада, қоғам қатынастары біртіндеп кері кетіп, надандық пен құлдырау кең белес алады. Осының барлығы ақырында мемлекеттің күйреуі мен ыдырауына әкеліп соғады. Әлем тарихында бұған дәлел ретінде келтірерлік мысалдар жеткілікті. Мысалға, ерте ортағасырлық Еуропаның тарихын алып қарасақ, сол кезде көптеген үздік ойшылдардың, оқымыстылардың, ғалымдардың инквизицияға (қудалау) ұшырап, құрбан болғандығы белгілі. Кейбір ғалымдар инквизициядан құтылу мақсатында, сол кездегі Еуропаның шеті болып саналатын қашықтағы Британия аралына қоныс аударған. Сол жерден ғалымдар өздерінің зерттеулерін тоқтатпастан жалғастырған. Соның арқасында бүгінде әлемге әйгілі британдық оқу орталықтары пайда болды, олардың ішінде ең белгілілері Оксфорд және Кэмбридж университеттері. Ал сол уақыт ішінде инквизиция жариялаған материктік Еуропа керісінше құлдырап, көптеген қиындықтарға ұшырады. Оның ең ауыры жұқпалы оба ауруының тарауы болды. Осы себепке байланысты Рим католик шіркеуі кеміп кеткен мемлекет қазынасын шұғыл түрде толтыру мақсатында жаңа индульгенция ұғымын енгізуге мәжбүр болды. Ақыр аяғында қол жеткізген білім мен ғылыми жаңалықтар арқасында әлемге әйгілі әрі қуатты Британия империясы пайда болды, ал ағылшын бүкіл әлем халықтары қолданатын тілге айналды. Сондықтан, мемлекеттің дамуы мен халық әл-ауқатының көркейуі, қалалардың және ондағы қалыптасқан ғылыми, білім және мәдениеттің дамуымен тығыз байланысты.

Егерде тарих беттерін саралап қарасақ, шын мәнінде Рим, Париж, Бағдад, Кордоба, Александрия, Каир қалалары басқа қалалармен салыстырғанда қандай себептерімен ерекшеленді? Менің ойымша, осы аталған қалаларда өз замандарына сай ірі, әрі мұрағаттарға бай кітапханалар мен мәдениет орталықтарының кеңінен етек алып дамуында.

Алайда, бүгінгі таңда әлемдік қала даму құрлысында ерекше орын алып отырған тенденция, ол қала өмірінің барлық салаларына қатысты ұзақ мерзімді тұрақты даму концепцияларының болуы. Мысалға, бұл: қаланың транспорт жүйесін дамыту; қаланы көріктендіру, көгалдандыру мен қоршаған ортаны сақтау; экономикалық, әлеуметтік салалар және энергия-қуат тиімділігі мен жаңғырмалы энергетиканы жетілдіру; қалалық коммуналдық инфрақұрылым мен жаңадан көшіп келіп жатқан халықтың қала аумағында ыңғайлы орналасуы секілді концепциялар жатады. Осы орайда қазіргі көптеген алдыңғы қатарлы серпінді дамып отырған Копенгаген, Ванкувер, Нью-Йорк, Сан-Франциско, Сингапур сияқты қалалардың тұрақты дамуларында ортақ бір бағыт – экология мәселесі. Мысалы, осы аталған қалалардың даму жобаларына сәйкес, олардың орталықтарында үлкен парк алаңдарының орналасқанын көруге болады, және де олар бүгінде қала өмірінің мәдени орталықтары ретінде қалыптасып, тұрғындардың сүйікті орындарына айналған.

Осындай әлемнің үздік дамыған қалаларының мысалдарын көре келе, Астанада да, білім және мәдениет бағыттарымен қатар, қала тұрғындары үшін демалыс уақытын өткізетін парктер мен алаңдардың салынуының да маңызды екенінде атап өткен жөн. Қазірдің өзінде, жыл сайынғы қала халқының санының өсуіне байланысты, Астанада халық көптеп баратын ойын-сауық кешендерінің керектігі сезіледі. Оның үстіне осындай кешендер ел ордамыздың жаңа салынып жатырған аудандарында да болғаны ұтымды. Өйткені ол қала халқының мереке және демалыс күндері қала ішінде тарап, ыңғайлы демалуларына көмектеседі, әрі демалыс орындарын таңдауларына мүмкіндік береді. Мысалы, бұл Ыстамбұл мен Лос-Анджелес секілді қалалардың тәжірибесі. Осы себептен кейінгі кездері Астана қаласында «Абу-Даби Плаза» және «Астана ЭКСПО-2017» көрмелік комплекстерін салу айтылып жүрген қарсы ой-пікірлер, негізінде болжамдалған әлемдегі және Қазақстанның ішіндегі халық санының өсу динамикасына сай келмейді. Өйткені, жалпы еліміздің және Астанамыздың бүгінгі қарқынды дамуы жақын болашақта бұдан да кең көлемді қаржыны талап етіп, қала тұрғындарына арналған жаңа білім, мәдениет және демалыс нысандары мен комплекстерінің құрылыстарын қажет етіп, және сол арқылы Астанамыз шын мәнінде әлем астаналарының қатарына кіреді деген үлкен үміт пен сенім арта түседі.

Источники: http://presidentlibrary.kz/?p=4573  и  http://aikyn.kz/ru/articles/show/10375-astana_a_yldy_ala_bolsyn_desek

Астана – это новая столица, где сегодня воплощаются самые смелые идеи и замыслы современного независимого Казахстана. 21 год назад, 6 июля 1994 года, Верховный Совет Республики Казахстан (тогдашний Парламент) поддержал идею Президента страны Н.А. Назарбаева и принял постановление о переносе столицы из города Алматы в город Акмолу. В 1998 году Указом Главы государства город Акмола был переименован в Астану, а через год по решению ЮНЕСКО Астана была удостоена звания «Город Мира». И, действительно, строительство Астаны ознаменовало стремление и желание нашего народа построить новое государство, современное общество и показать свое мирное и добрососедское отношение другим странам. Поэтому Астана – это проекция будущего развития нашей страны.

Важно отметить, что нынешний XXI век – это век начала постиндустриальной эпохи, которая предполагает развитие человечества в большей степени через процесс урбанизации, через строительство и развитие городов. Интересно, что в свое время античный философ Аристотель уделял огромное внимание функционированию города. В своих трудах Аристотель отмечал, что главенствующим фактором в развитии города является именно человеческий капитал. Иными словами, город должен служить тому, чтобы создавать наилучшие удобства и условия для его жителей.

Эта мысль находит свое продолжение и становится очень важной, принимая во внимание тенденцию развития современного мира. Например, согласно прогнозам британского ученого Стифена Эммота, к концу нашего столетия человечество достигнет отметки в 10 миллиардов людей, и большая их часть будет проживать в городах. Возможность данного прогноза можно проследить и на примере Астаны. В 1997 году, в год переноса столицы, население города составляло всего лишь порядка 250 тысяч человек, тогда как к началу 2015 года произошел трехкратный рост, и сегодня в Астане проживают 850 тысяч человек.

В целом, очень важной задачей для современных стран становится развитие передового градостроительства и создание условий для комфортного проживания горожан. В этом отношении Астана показывает свое стремление соответствовать мировому уровню развития и построения благоприятной инфраструктуры для жителей и гостей столицы. В мировой практике градостроительства имеется интересная тенденция, когда функционирование и темп развития современных городов могут быть определены или изменены в течение одного-двух десятилетий. Поэтому, учитывая молодость нашей столицы, становится интересным изучение мирового опыта и новых подходов в современном градостроительстве.

Мне вспоминаются слова гостя из Катара, приезжавшего в Астану для участия в Международном нефтяном совете, который проходил впервые в нашей столице в 2012 году. Во время участия в работе форума я спросил гостя о его впечатлениях о столице Казахстана. Ответ был для меня неожиданным. Он сказал, что во время осмотра достопримечательностей Астаны он обратил внимание на столичную дорожно-транспортную сеть, на транспортно-логистические особенности города. Гость сказал, что в будущем с увеличением населения Астана будет иметь определенные трудности, касающиеся транспортного движения, так как в основном автотранспорт проходит по перекрестным улицам, которые соответственно требуют регулирования в виде светофоров. Оказалось, что и Катар в свое время столкнулся с аналогичными трудностями, и поэтому власти страны решили строить широкополосные шоссе в виде хайвеев (автомагистралей, скоростных автострад с односторонним движением, с разделительными полосами), объездных дорог, чтобы максимально избегать перекрестков для транспортного движения. По словам катарского гостя, это очень помогло в развитии транспортной системы страны. И сегодня, замечая, что в будние дни в Астане становится довольно сложно передвигаться на автомобиле, я все чаще вспоминаю наш разговор.

Вторая мысль, высказанная гостем из Катара, стала очень интересной и опять же неожиданной. По его словам, в развитии города наряду с другими сферами огромную роль играет научно-образовательное направление. В его понимании именно образованность жителей, их знания, культура, воспитание, а также развитие научной инфраструктуры преобразовывают город в постоянный центр инноваций и прогресса. Если обратиться к истории, то можно вспомнить, что в древние времена в поисках новых источников знаний люди ездили в города с богатыми библиотеками и центрами образования, откуда впоследствии увозили с собою драгоценные знания и копии книг. Можно вспомнить и древнюю легенду о кладоискателях, нашедших, наконец, богатство из «копей царя Соломона» и радующихся, что обретут много драгоценностей и разбогатеют. Но когда они вскрыли драгоценные сундуки, они обнаружили внутри одни свитки и книги. Это и было богатством пророка Сулеймана. В то же время сохранилось множество легенд и преданий о том, насколько было могущественным и богатым его царство.

И действительно, что может отличить или сделать особенным в современном мире один город от другого? Возможно, развитая дорожно-транспортная система? Или же строительство современных зданий и развлекательных центров? Учитывая современные темпы глобализации и развитие торгово-экономических отношений между странами, все это можно создать и построить. Но, как сказал мой собеседник, именно наука, образование, культура и атмосфера привлекают людей в одни города больше, чем в другие.

Конечно, в этом отношении Астана и в целом Казахстан быстро преображаются. В первую очередь, это заслуга Главы государства. Именно образование и наука становятся той инфраструктурой, которая придает динамику для развития и закладывает будущие плацдармы перспективного роста. Это программа «Болашак», созданная по инициативе Президента страны в 1993 году и до сих пор не имеющая аналогов в мире, это Назарбаев Университет в Астане, который выпустил своих первых выпускников в этом году, это университеты, колледжи, школы, образовательные центры и даже детские сады, которые стараются перенять лучший мировой опыт для внедрения в собственные программы обучения. Это различные научно-образовательные объекты в столице, такие как Дворец школьников, комплекс Библиотеки Первого Президента Республики Казахстан – Лидера Нации, театр оперы и балета «Астана Опера», Национальный музей Республики Казахстан, научные медицинские центры и многие другие научные и образовательные центры. Все это в целом создает научно-образовательную архитектуру города, которая за последние годы преобразила столицу Казахстана.

В этом отношении я соглашусь с гостем из Катара, что в город, где есть развитая интеллектуально-познавательная среда для любознательных и молодых людей, туристам и ученым будет всегда интересно приезжать, а жителям самого города предоставляется возможность для саморазвития и самореализации. И, наоборот, в тех городах, где нет стремления к науке, знаниям и самосовершенствованию, городское общество приходит к деградации, невежеству и, соответственно, к упадку в развитии, к разрухе и потере государства. В мировой истории существует много подобных показательных примеров. Например, если вспомнить историю ранней средневековой Европы, то можно увидеть, что жертвами инквизиции стали многие выдающиеся ученые, мыслители, некоторым из них удалось уехать на острова Британии, которая тогда считалась окраиной для европейских стран. Будучи на отдаленном острове ученые продолжали свои исследования, и так появились многие знаменитые центры науки, такие как Оксфорд и Кембридж, в то время как материковая Европа деградировала и подверглась массовой чуме. Римская церковь была вынуждена внедрить понятие индульгенции для пополнения государственной казны. Впоследствии наука и инновации позволили создать сильную Британскую империю, а английский язык стал международным языком общения. Поэтому процветание города и благосостояние его жителей зависят от научной, образовательной и культурной развитости городской инфраструктуры.

На самом деле, чем были велики в истории Рим, Париж, Багдад, Кардоба, Александрия, Каир по сравнению с другими городами? Во многих этих городах были самые крупные и богатые библиотеки, а также развитый уровень культуры.

Сегодня в современном мировом градостроительстве важной тенденцией развития является наличие долгосрочных устойчивых концепций развития во всех направлениях городской жизни. Например, это концепции развития городского транспорта, благоустройства, озеленения и окружающей среды, экономики, социальной сферы, энергоэффективности и возобновляемой энергетики, городской коммунальной инфраструктуры и вопросов расселения новых жителей и прочее. Важно отметить, что во многих передовых, динамично развивающихся городах, таких как Копенгаген, Ванкувер, Нью-Йорк, Сан-Франциско, Сингапур, одним из важных направлений устойчивого развития является экология. В целом с учетом упомянутого роста населения к середине нынешнего века важным вопросом станет наличие парковых, досуговых, озелененных районов в городской инфраструктуре. Если обратить внимание на планы данных городов, то можно увидеть, что центральные части этих мегаполисов заняты огромными парковыми зонами, которые являются не только гордостью жителей, но и центрами культурной жизни данных городов.

В связи с этим хотелось бы отметить, что Астане по примеру развитых городов мира было бы полезно развивать наряду с научной и культурной направленностью экологичные парковые зоны и объекты массового досуга. С каждым годом, учитывая увеличение числа жителей столицы, чувствуется необходимость открытия новых центров массового досуга. Хочется, чтобы такие места создавались в новых районах города, чтобы население Астаны могло равномерно распределяться в праздничные дни по всему городу, а жители имели больший выбор для отдыха по примеру таких городов, как Стамбул и Лос-Анджелес.

Поэтому в существующем мнении о развитии инфраструктуры в Астане и целесообразности строительства таких объектов, как комплекс «Абу-Даби Плаза», выставочный комплекс «Астана ЭКСПО-2017», на самом деле следует учитывать упомянутые внешние факторы и внутреннюю динамику роста населения. Динамичное развитие Астаны и страны в целом предполагает, что в ближайшем будущем урбанизация может потребовать еще больших вложений в возведение новых массовых образовательных, культурных и развлекательных объектов, которые будут преображать и превращать Астану в настоящую мировую столицу.