Бүгінгі таңда біздің қоғамымыз мектептердегі оқыту әдісін үш тілде беру туралы заңды қызу талқылауға алып жатыр. Оның мәнісі де, орыны да бар. Себебі халқымыздың алға қойып отырған арманы, идеясы – ол мәңгілік ел, яғни ұлттық демократиялық, тұтас, бекім мемлекет құру. Сондықтан елімізде 11-жылдық мектеп оқушылары жалпылай тек мемлекеттік қазақ тілінде білім алулары тиіс. Ал оқушы, немесе оның ата-аналары өз баласының өзге тілдерде оқығанын қаласа, ондай жағдайда қосымша тіл сабақтарын алып жеке бастарының тілдік деңгейлерін кеңейтуге ерікті. Бұндай талпынысқа шектеу жоқ. Расында әр тілден, сол арқылы әр халықтың мәдениетінен үйренеріміз көп. Алайда, дербес мемлекет құра отырып, өзіміздің келешек жастарымыздың, ұрпақтардың сана-сезімін, ой-толғауын, өмірлік танымын біз неге басқа тілдерде тәрбиелеуіміз қажет?

Мысалы, бұрын еліміздегі мектептерде екі тілде оқыту кең орын алды. Егерде біз келешек ұрпақтың толыққанды білім алуын көздесек, онда 11-жылдық мектеп партасындағы оқушының назарын үш жаққа бөлмей, бір бағытпен қазақ тілінде сапалы оқытуымыз қажет. Осы арқылы көптеген қоғамдағы, еліміздің дамуындағы және Қазақстандағы әр азаматқа тиесілі мәселелер өз шешімдерін оңынан табар еді. Кезінде «Болашақ» стипендиясының бакалавриат бағдарламасын қаржыландыруын тоқтатқан кезде, ел ішінде бұл шешімді жақтағандар көп болды, себебі шетелге мектептен кейін оқуға барған 18-жастағы жастар сол елдердің мәдениетінің ықпалына тез түсіп, сол жақта тұрмыс құрып, кейін қалып қойып жатқан жағдайлар көптеп кездесті. Бұл тұжырым сол кезде жастарымыздың сана-сезімдерінің бекіп, өз елдеріне деген сүйіспеншілігі артқаннан кейін шетке жіберуге болады деп қабылданды. Ал бүгін ел ішінде отырып жастарымыздың барлығын жалпылама үш тілде оқытудың қандай қажеттілігі бар? Әлде миллиондаған келешек жастарымыздың елімізден шетелге баруларына ықпал жасап жатырмыз ба? Біз өзге елдер үшін кадр дайындайтын «полигон» емеспіз ғой. Бұл бірінші мәселе.

Екіншіден, қазіргі уақытта, әр оқушының бір бөлек тұлға екенін және әр баланың өзінің оқу қабілетінің әрқилы болатындығын естен шығармауымыз керек. Мысалы, өзінің келешегін академиялық немесе дипломатиялық мамандықпен, немесе шет еліне, әлде шетел компанияларында жұмыс жасауды жоспарламайтын бүлдіршіндерді біз неге ерте мектеп жасынан қинап, бір мектептік оқу материалын үш тілде бөліп беруіміз қажет? Бұндай әдісті жас балалардың ойлары қабылдай ала ма? Сондықтан, ағылшын, орыс тілдерін орта мектептерде бұрынғыша тек пән ретінде қалдырғаны дұрыс. Себебі бір тілді толық меңгерген бала басқа тілдерді де тез үйреніп, әрі қарай өзі алып кетеді.

Үшіншіден, біз Қазақстанды келешегі бар мемлекет ретінде, біртұтас қоғам ретінде көргіміз келсе, онда біз және бізден кейінгі жаңа ұрпақ өкілдері ортақ бір тілде сөйлесуі қажет. Бұл мемлекеттік қазақ тілі болуға тиіс. Өз басым пост-кеңестік мемлекеттердің дамуы тақырыбында докторлық диссертациямның зерттеулері нәтижесінде байқағаным – ол 1991 жылы еліміз егенмендікті алған уақытта, статистикаға сәйкес, Қазақстандағы қазақ саны жалпы халықтың санынан бар болғаны 40%-ды құраған екен. Әрине, сол уақытта жалпылама қазақ тіліне көшу асығыс әрі қате шешім болар еді. Ал бүгін тәуелсіздіктің 25-ші жылында қазақтардың саны елімізде халықтың 65 пайызын құрап отыр. Яғни осы демографиялық тенденция сақталса, келешекте жұртымыздың саны келесі 25 жылда шамамен 90-пайызға жетеді. Сонда сол кездегі жаңа ұрпаққа мектепте үш тілде оқу қажет бола ма? Айтылып өткендей тәуелсіздіктің бастапқы жылдарында елдікті сақтау үшін, мемлекетімізді тұрақты қылдыру үшін және ел ішіндегі келісімді нығайту үшін мектептерде қазақ және орыс тілдерінде оқыту практикасы қолданды. Алайда, аталған демографиялық статистикаға сүйенсек, жақын келешекте Қазақстанның болашағы оның күре тамыры қазақ халқының болашағымен тікелей байланысты екендігі даусыз. Сондықтан еліміздің жастарының барынша патриотты, қазақ мәдениетіне, тарихына берік тәрбиеленуі, оларға дұрыс білім беру бағытымен тікелей байланысты. Сол себепті, бүгінгі білім беру саласындағы реформалар – елдің баянды болашағының кепілі.

Мысалы, әлемнің алдыңғы қатарлы елі Америка Құрама Штаттарын алсақ. Бастапқыда бір-бірінен бөлек болған Американың әр штатында жергілікті халықтың құрамына сәйкес мектептерде бірнеше тілдерде білім беріліп отырған. Мысалға 1920 жылға қарай әр штатта ағылшын-испан, немесе ағылшын-индиандық (Американың көне тұрғындарының тілдері), немесе кей штаттарда ағылшын тілін көбірек қолданып, керісінше неміс тіліне шектеу қойылған. Ал, кейін барлығы жалпылай ағылшын тіліне көшкен. Бұндай өзгеріс демографиялық және белгілі бір тілдің қолдану аумағының кеңеюіне байланысты болды. Осы тұрғыда, айтып өтетін маңызды мәселе – қазақ тілінің де бүгінгі таңда қолданылуының өскендігі. Сондықтан Американың 50 штаттарының біртіндеп бір тілге бейімделу процессіне, әлем тарихы мен дамуына сүйене отырып, келешекте Қазақстанда төл қазақ тілі білім жүйесінде де, қоғамда да басты байланыс тіліне айналатындығы.

Төртіншіден, осы орайда мектептегі үш тілді енгізу мәселесін көтере отырып, келесі қосымша жайтты атап өткен жөн. Біз Қазақстанда 100-ден аса әртүрлі этностар бар және олардың тілі мен мәдениеттерінің дамуы үшін арнайы этномәдениеттік қоғамдастықтарына мемлекет тарапынан арнайы құрылған Қазақстан халықтарының ассамблеясы арқылы қолдау көрсетіліп отырғандығын әлемге үлгі ретінде көрсетудеміз. Осы көріністің өзі қазақ халкының өзге ұлттардың дәстүріне, тіліне деген құрметін көрсетеді. Алайда, мемлекет болғасын елдің тұтас бір даму бағыты болуы тиіс. Осы орайда ең ұтымдысы және орындысы – ол мектептерде жаппай мемлекеттік қазақ тілін енгізу. Аталған этномәдениет орталықтары өз тілдерін сақтау жолында мектептен тыс уақытта оқушылар үшін қосымша сабақтарын беруге құқылы. Оған қоса еліміздің Парламентінің Мәжілісіне Ассамблеядан білдей 9 депутатқа орын берілген. Олардың басты міндеті осы этностардың Қазақстанның мемлекеттік стратегиясымен қолма-қол бірлесіп, ортақ қолайлы шешім тауып, еңбектенуі, этностардың қазақ жерінде тату-тәтті тұруын қамтамасыз етуі.

Қорытындылай келе айтар мәселе – ол бүгінгі егеменді Қазақстанның білім беру жүйесінің тұрақты қалыптасуы, атап айтқанда, мектеп қабырғасындағы оқыту процессінің барынша мемлекетіміздің жарқын болашағына, келешек ұрпақтарына дұрыс бағыт беруінде. Биылғы жылы әлемде ЮНЕСКО деңгейінде аталып өтіп жатқан қазақ халқының азаттығы мен келешегі үшін күрескен «Алаш» арысы Әлихан Бөкейханұлы бабамыздың 150-жылдығында тәуелсіз еліміздің төрінде отырып өз тілімізді жоғалтып алмайық, ағайын.